W czerwcu polski rząd nieoczekiwanie przyjął propozycję wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2017 roku na poziomie 2000 złotych. Potwierdził również, że planuje wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej za pracę na umowach-zleceniach w wysokości 13 złotych, która ma odzwierciedlać wynagrodzenie dla pracowników zatrudnionych w oparciu o umowy o pracę. Obecnie minimalne wynagrodzenie w Polsce wynosi 1850 złotych. Podwyżka płacy minimalnej o 8,1% od 1 stycznia 2017 roku sprawi, że pracownicy zatrudnieni za najniższą krajową otrzymają do ręki 1459 złotych. Nowa kwota będzie stanowić 47% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2017 roku.
Podwyżka płacy minimalnej doprowadziła w polskich mediach do dyskusji. O słuszności decyzji przekonywali oczywiście politycy Praca i Sprawiedliwości: premier Beata Szydło powiedziała, że podwyżka płacy minimalnej jest "wyrazem poczucia odpowiedzialności za polskich obywateli i społeczną sprawiedliwość", a minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbieta Rafalska dodała, że to "bardzo dobra wiadomość dla Polaków". Pomysł podniesienia najniższej krajowej krytykowali jednak niektórzy ekonomiści: prof. Leszek Balcerowicz przekonywał, że "za podwyżkę zapłacą ci, których PiS chce podobno chronić - rosnącym bezrobociem lub emigracją", a dr Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, główna ekonomistka Konfederacji Lewiatan, zaznaczyła, że dla małych firm "wysoka podwyżka płacy minimalnej będzie problemem i skłoni przynajmniej część z nich do przejścia do szarej strefy".
Dyskusje na temat podwyżki płacy minimalnej trwają nie tylko w Polsce, lecz również w innych państwach - dla przykładu, w Stanach Zjednoczonych planowane jest podniesienie minimalnej stawki godzinowej z 7,25 do 15 dolarów. W związku z tym, warto dowiedzieć się, czym tak naprawdę jest płaca minimalna, a także w jaki sposób oddziałuje ona na sytuację na rynku pracy.
Płaca minimalna wyznacza dolną granicę wysokości płac, a więc najniższą płacę, jaką można wypłacić pojedynczemu pracownikowi. Zgodnie z teorią ekonomii na konkurencyjnym rynku pracy płaca minimalna ustalona na poziomie wyższym od płacy oczyszczającej rynek prowadzi do spadku zatrudnienia i wzrostu wysokości płacy w równowadze. W związku z tym, że płaca wypłacana przez pracodawców jest wyższa, to na rynku pracy występują dwie grupy pracowników: pracownicy, którzy dotychczas pracowali otrzymując niższe wynagrodzenie, a wprowadzenie płacy minimalnej wyparło ich z rynku pracy, a także pracownicy, którzy dotychczas nie byli skłonni pracować, ale wprowadzenie płacy minimalnej zmotywowało ich do podjęcia pracy. Na skutek tych dwóch efektów - wyparcia z rynku pracy pierwszej grupy pracowników oraz wzrostu aktywności zawodowej w drugiej grupie pracowników - wprowadzenie płacy minimalnej prowadzi do powstania bezrobocia.
Jak pokazują badania empiryczne płaca minimalna zasadniczo wpływa negatywnie na zatrudnienie, należy jednak zaznaczyć, że siła tego oddziaływania jest różna w różnych grupach pracowników, np. płaca minimalna wywiera na ogół silniejszy wpływ na zatrudnienie pracowników o niskiej produkcyjności, np. ludzi młodych lub osób o niskich kwalifikacjach, którzy zazwyczaj otrzymują bardzo niskie wynagrodzenie. Paradoksalnie zwolennicy podwyżki płacy minimalnej argumentują, że jej wprowadzenie pozwoli na ograniczenie liczby pracujących biednych (ang. working poor), a zatem osób, które mimo zatrudnienia, żyją blisko granicy ubóstwa. Pracujący biedni, którzy zarabiają płacę minimalną w firmach, które nie zdecydują się na skutek podwyżki płacy minimalnej ograniczyć zatrudnienia, zanotują wprawdzie wzrost zarobków, jeśli jednak w wyniku tej podwyżki zostaną oni zwolnieniu, ich dochody spadną. Tym samym, na skutek wzrostu płacy minimalnej, położenie pracujących biednych może się nawet pogorszyć.
Jak zaznacza dr Starczewska-Krzysztoszek podniesienie płacy minimalnej nie będzie miało większego znaczenia dla spółek górniczych i energetycznych, będzie jednak istotnie wpływać na zatrudnienie w firmach prowadzących działalność hotelarską, gastronomiczną czy handlową. Nie mogą one wraz ze wzrostem kosztów pracy, stanowiących znaczną część ich całkowitych kosztów, podwyższyć cen swoich usług, ponieważ ryzykowałyby tym samym spadek sprzedaży, w związku z tym, podwyżka płacy minimalnej prowadzi w ich przypadku do ograniczenia ich zysków.
Wzrost płacy minimalnej spowoduje ponadto, że konieczne będzie podwyższenie również pozostałych wynagrodzeń, tak aby zachowane zostały odpowiednie relacje między wysokością wynagrodzenia a kwalifikacjami i produkcyjnością pracowników. Tym samym na podniesieniu płacy minimalnej mogą tak naprawdę skorzystać pracownicy o wyższych kwalifikacjach, ponieważ podwyżka najniższej krajowej eliminująca z rynku pracy najgorzej wykwalifikowanych pracowników, może prowadzić do wzrostu ich wynagrodzeń. Jeśli płaca minimalna będzie odpowiednio wysoka, pracownicy o wyższych kwalifikacjach nie będą musieli się obawiać, że przedsiębiorstwa zastąpią ich tańszymi pracownikami. Tym samym wysoka płaca minimalna może również motywować pracowników do zwiększenia swojej produkcyjności poprzez zdobywanie wykształcenia, które powinno ich ochronić przed wypchnięciem z rynku pracy przez pracowników o wyższych kwalifikacjach.
Mimo tego, że podwyżka płacy minimalnej zazwyczaj prowadzi do wzrostu bezrobocia, ekonomiści wskazują jednak na przypadki, w których jej podniesienie faktycznie przyczynia się do wzrostu zatrudnienia, a także poprawy sytuacji pracowników otrzymujących najniższe wynagrodzenie. David Card i Alan Krueger zebrali dane dotyczące zatrudnienia w 410 barach szybkiej obsługi w Pensylwanii i New Jersey, dwóch graniczących ze sobą stanach USA o podobnej strukturze gospodarczej. Płaca minimalna w obu stanach wynosiła początkowo 4,25 dolara na godzinę, następnie (w 1992 roku) została w New Jersey podniesiona do 5,05 dolara. Badania Carda i Kruegera wykazały, że po podniesieniu płacy minimalnej poziom zatrudnienia w barach szybkiej obsługi w stanie New Jersey wzrastał szybciej niż w stanie Pensylwania. Autorzy wnioskowali zatem, że podniesienie płacy minimalnej może się przyczyniać do wzrostu zatrudnienia wtedy, gdy płaca minimalna jest odpowiednio niska. Z drugiej jednak strony, należy zaznaczyć, że jeśli płaca minimalna okaże się zbyt niska, nie będzie ona dla rynku wiążąca.
Chociaż w dyskusji na temat podwyższenia płacy minimalnej wymieniane są argumenty za i przeciw, obserwujemy tendencję do stopniowego wzrostu wynagrodzeń, zarówno w państwach o stosunkowo niższym poziomie wynagrodzeń, np. w Polsce, jak również w wysoko rozwiniętych gospodarkach, które charakteryzują się wyższymi płacami w porównaniu międzynarodowym, np. w Stanach Zjednoczonych. Pojęcie płacy minimalnej weszło do użytku w Polsce w 1956 roku, kiedy to zaczęto ustalać poziom najniższego wynagrodzenia. W tamtym czasie minimalne wynagrodzenie wynosiło 500 złotych. W Stanach Zjednoczonych płacę minimalną wprowadzono nieco wcześniej - w 1938 roku. Wynosiła ona wówczas 25 centów za godzinę. Od tamtej pory płaca minimalna została podniesiona 22 razy przez 12 różnych prezydentów. W 2009 roku, w czasie prezydentury Baracka Obamy, minimalna stawka godzinowa została ustalona na poziomie 7,25 dolara, co odpowiada realnej wartości w wysokości 8,1 dolara w 2016 roku. Tym samym nominalnie płaca minimalna jest obecnie 29 razy wyższa, realnie natomiast jedynie 1,9 razy wyższa niż 78 lat temu.
Choć minimalna stawka godzinowa w Stanach Zjednoczonych w wysokości 7,25 dolara wydaje się już wysoka w porównaniu z zaproponowaną przez polski rząd minimalną stawką godzinową na poziomie 13 złotych, należy zaznaczyć, że obowiązuje ona zaledwie w 21 stanach. W pozostałych 29 stanach jest jeszcze wyższa. Dla przykładu, w Seattle w zależności od branży minimalna stawka godzinowa wynosi od 10,5 do 13 dolarów za godzinę: 13 dolarów muszą otrzymać pracownicy spółek zatrudniających w całym kraju ponad 500 osób, które nie pokrywają kosztów ich ubezpieczenia zdrowotnego, a zatem pracownicy McDonald's
Co ciekawe, wiele stanów decyduje się na podwyżkę płacy minimalnej. Dla przykładu, obowiązująca obecnie w Kalifornii minimalna stawka godzinowa w wysokości 10 dolarów, ma wzrosnąć w następnym roku do 10,5 dolara, by stopniowo osiągnąć poziom 15 dolarów w 2022 roku. Również wynosząca obecnie 9 dolarów minimalna stawka godzinowa w Nowym Jorku ma wzrosnąć pod koniec 2019 roku do 15 dolarów za godzinę. Duży wpływ na te decyzje ma działalność ruchu Fight for $15, zapoczątkowanego w 2012 roku przez nowojorskich pracowników sieci McDonald's, którzy postulują wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej właśnie w wysokości 15 dolarów. Obecnie w Kongresie znajduje się propozycja ustawy zakładającej podniesienie do tego poziomu minimalnej krajowej stawki godzinowej. Jednym z twórców projektu jest Bernie Sanders. Czy amerykański rząd również zaskoczy nas podwyżką płacy minimalnej?
Źródła:
T. Boeri, J. van Ours (2011): Ekonomia niedoskonałych rynków pracy, wydawnictwo Wolters Kluwer, s. 58-82.
D. Card, A. Krueger (1994): Minimum wage and unemployment: A case study of the fast food industry in New Jersey and Pennsylvania, American Economic Review, nr 84 (4), s. 772-793
M. Mituła: Płaca minimalna 2017: rząd proponuje 2000 zł brutto miesięcznie, portal regiopraca.pl, 13 lipca 2016 r.
J. Nizinkiewicz: Leszek Balcerowicz: Szkodnik Kaczyński degraduje Polskę, Rzeczpospolita, 28 czerwca 2016 r.
N. Scheiber, I. Lovett: $15-an-Hour Minimum Wage in California? Plan Has Some Worried, The New Jork Times, 28 marca 2016 r.
